موضوع پذیرش قطعنامه 598 در طول سالیان گذشته هموراه یکی از مباحث بزرگ و زنده این قرن است که با ابهاماتی که از خود به جای گذاشت، کار مفسران و تحلیلگران زبده را نیز سخت کرد. از زمان پذیرش قطعنامه اما و اگر های زیادی مطرح شده است که با توجه به ابهامات این ماجرا هنوز هم نمیتوان به این فرضیه ها جواب قطعی داد.

برای دانلود فایل PDF "پاورقی های کیهان در باب علل و عوامل پذیرش قطعنامه ۵۹۸" با حجم 1.5 مگابایت کلیک نمایید

 

عوامل پذیرش جام زهر

 موضوع پذیرش قطعنامه 598 در طول سالیان گذشته هموراه یکی از مباحث بزرگ و زنده این قرن است که با ابهاماتی که از خود به جای گذاشت، کار مفسران و تحلیلگران زبده را نیز سخت کرد. از زمان پذیرش قطعنامه اما و اگر های زیادی مطرح شده است که با توجه به ابهامات این ماجرا هنوز هم نمیتوان به این فرضیه ها جواب قطعی داد.

گاهی میتوان قضیه ی هشت سال جنگ تحمیلی بر علیه جمهوری اسلامی نو پا را تشبیه کرد به یک کتاب که ابتدا و مقدمه ی آن کتاب تقریبا مشخص است اما انتهای آن کتاب هنوز چاپ نشده است و حدس وگمان های زیادی پشت آن است.
در هر صورت پذیرش قطعنامه با ابهاماتی که دارد، ولی این اتفاق تاریخی بر سرنوشت این جنگ و روحیه رزمندگان اسلام تاثیرات بسیاری داشته است. هدف از این یادداشت هم همین بود که به مناسبت تصویب قطعنامه پانصد و نود و هشت (29تیرماه) تاثیر این واقعه را در جنگ تحمیلی و رزمندگان بسنجیم.
متن قطعنامه پانصد و نود و هشت

این قطعنامه شامل ده بند و یک مقدمه است که در جلسه 2570 شورای امنیت با اکثریت آرا تصویب شد. بند های قطعنامه به شرح زیر می باشد:
1- شورا مطالبه می‌کند که به عنوان اولین قدم به سوی یک حل و فصل از طریق مذاکره، ایران و عراق به یک آتش بس فوری اقدام فوری اقدام کنند و تمام عملیات نظامی را در زمین، دریا و هوا متوقف کنند و همچنین تمام نیروها را بی‌درنگ تا سر حداث شناخته شده بین المللی بازگردانند.
2-از دبیر کل درخواست می‌شود که گروهی از ناظران سازمان ملل متحد را برای تائید، تحکیم، نظارت بر آتش بس و عقب نشینی به مرزها اعزام کند. به علاوه از دبیر کل درخواست می‌شود که ترتیبات ضروری را برای مشاوره با طرفین انجام دهد و گزارش آن را به شورای امنیت تسلیم کند.
3- شورا اصرار دارد که پس از توقف مخاصمات فعال بلادرنگ اسرای جنگی را بر اساس کنوانسیون سوم ژنو در 12 اوت 1949، آزاد کند و عودت داده شوند.
4- از ایران و عراق دعوت می‌شود که با دبیر کل در خصوص به اجرا در آوردن این قطعنامه و در کوششهای میانجیگرانه برای کسب یک حل و فصل جامع، عادلانه، شرافتمندانه مورد قبول طرفین در مورد تمام موضوعات مهم، بر اساس اصول مندرج در منشور ملل متحد همکاری کنند.
5- از تمامی دولتهای دیگر دعوت می‌شود که حداکثر خویشتن‌داری را به عمل آورند و از هر اقدامی که ممکن است به تصاعد و گسترش بیشتر مخاصمه منجر شود، احتراز جویند و بدین گونه به اجرا در آوردن قطعنامه حاضر را تسهیل کنند.
6- از دبیر کل درخواست می‌شود که ضمن مشورت با ایران و عراق مساله تفویض کار تحقیق در باب مسئولیت مخاصمه به هیاتی بی‌طرف را بررسی کند و در حداقل مدت ممکن به شورا گزارش دهد.
7- عظمت خسارات وارده در خلال مخاصمه و نیاز به کوشش در جهت نوسازی، با امدادهای بین‌المللی در خور زمانی که مخاصمه خاتمه پذیرد، تصدیق می‌شود و در همین خصوص از دبیر کل در خواست می‌شود که هیاتی از کارشناسان را برای پژوهش در باب مساله نوسازی تعیین کند و به شورای امنیت گزارش دهد.
8- به علاوه از دبیر کل درخواست می‌شود که با مشورت با ایران و عراق و سایر کشورهای منطقه، طرق افزایش امنیت و ثبات را مورد مداقه قرار دهد.
9- از دبیر کل در خواست می‌شود که شورای امنیت را در مورد به اجرا در آوردن این قطعنامه، به طور مداوم مطلع کند.
10- شورای امینت تصمیم دارد که برای در نظر گرفتن اقدامات بیشتر و تضمین اجرای این قطعنامه در صورت ضرورت جلساتی تشکیل دهد.
لازم به ذکر است دو روز قبل از تصویب این قطعنامه در شورای امنیت ایران در بیست و هفتم تیر ماه این قطعنامه را پذیرفت و سبب تصویب آن شد.
علل تصویب قطعنامه در شورای امنیت

سردار حاج احمد سوداگر یادداشتی در باب تصویب قطعنامه دارد که مورد استقبال بعضی رسانه های داخلی و خارجی است:
زمانی که قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل متحد تصویب شد، ایران در اوج قدرت نظامی و پیروزی های متعدد بود. در این زمان مناطق فاو، شلمچه و بسیاری از مناطق غرب کشور در قوای ایران بود و در چنین شرایطی ایران به دنبال آن بود تا رژیم صدام حسین را وادار به تسلیم در برابر خواسته های ملت ایران کند و این فشار چندجانبه از ایران به حدی بود که این رژیم مجبور شد تا معاهده 1975 را که از چند روز قبل از آغاز جنگ آن را بی اعتبار خوانده بود، را قبول کند. همچنین کشور های غربی هم با پذیرش اینکه عراق کشور آغاز کننده و متجاوزکار بوده است، وعده داده بودند تا بعضی از خواسته ای ایران به شرط پذیرش قطعنامه را انجام دهند.(چناچه قطعنامه 598 تا حد زیادی به نفع کشور متجاوز کار یعنی عراق بود.)
از این یادداشت شاهدان عینی میتوان نتیجه گرفت که پذیرش و تصویب قطعنامه در زمانی بود که ایران در جبهه به اوج قدرت رسیده بود و کشورهای عضو شورای امنیت تنها چاره ی خود را همانند جنگ، تحمیل قطعنامه می دانستند. البته همراه با قطع نامه آنان وعده هایی داده بودند که کمی از شروط ایران برآورده می کرد اما خیلی از تحلیلگران بر این باورند که اگر جنگ ادامه پیدا می کرد، قطعا ایران به خواسته های خود زود تر می رسید. وعده هایی که شورای امنیت به ایران داده بود از جمله ی این بود که ابتدا آتش بس اعلام شود، قوای نظامی دو کشور به مرزهای خود بازگردند، اسرای دو کشور در موعد مقرر مبادله شوند و رژیم عراق موظف به پرداخت غرامت به دولت جمهوری اسلامی است.
خٌلف وعده هایی که ایجاد شده بود باعث شد که پذیرش قطعنامه از سوی امام به جام زهر معروف شود و مردم و دولت جمهوری اسلامی از پذیرش این قطعنامه تا حدی پشیمان شوند.
پس از اینکه نیروهای ایرانی عقب نشینی کردند و از مرز به شهر ها رفتند، این عراق بود که با کمک گروهک منحوس منافقین به ایران حمله کرد و البته با درایت آیت الله خامنه ای بود که ایران به فرماندهی صیاد شیرازی توانست در عملیات مرصاد منافقین را شکست دهد و تمام آن ها را به درک بفرستد. زمانی که همه نیرو ها در حال بازگشت به شهر ها بودند نیروهای تحت امر رهبری انقلاب در کرمانشاه ماندند تا حیله و مکر منافقان را خنصی کنند.
عراق حاضر به مبادله اسرا نبود و بعد از مدت زیادی با مذاکرات جداگانه حاضر به مبادله اسرا شد.
رژیم بعثی عراق هرگز حاضر به پرداخت غرامت به ایران نشد و این ها همه اسنادی بودند برای بی اعتمادی جمهوری اسلامی به کشور های غربی زیرا آنان هرگز به تعهداتی که نسبت به ایران داده بودند عمل نکردند در حالی که ایران قطعنامه را با حسن نیت پذیرفت.
بازتاب پیام امام خمینی (ره) درباره قطع نامه 598
پس از تصویب و پذیرش جام زهر(قطعنامه پانصد و نود هشت) حضرت امام خمینی ره در پیامی به ملت ایران ناراحتی خود را از تحمیل جام زهر ابراز کرد و ابتدا از اتحاد مسلمانان صحبت کرد و با اشاره به شهادت زائرین بیت الله الحرام از جهانخواری استکبار و نوکرانش به مردم گفتند و سپس به بحث اصلی پذیرش جام زهر اشاره کردند که به دلیل طولانی بودن پیام حضرت امام ره متن کامل پیام امام خمینی ره را در مطلبی جداگانه در پایگاه جامع دفاع مقدس تا شهدا به خوانندگان محترم ارائه خواهیم کرد.
پس از انتشار این پیام از بیت حضرت امام خمینی ره این خبر در تمامی رسانه های خارجی بزرگ جهان مخابره شد تا همه جهان از بی اعتمادی استکبار طلبان با خبر شوند.
به نقل از احمد آقا خمینی امام خمینی ره پس از پذیرش جام زهر دیگر در جماران سخنرانی نداشتند و هر روز ابراز ناراحتی می کردند که چرا ما باید جام زهر را می پذیرفتیم تا اینکه امام روز به روز شکسته تر شدند تا اینکه در بیمارستان بستری شدند و رحلت فرمودند.
عوامل موثر در پذیرش قطعنامه 598
به طور اعم عوامل بسياري در تصميم گيري شوراي امنيت جهت تصويب قطعنامه 598 موثر بود، ورود سلاح هاي مخرب در جنگ، تهديد امنيت كشورهاي منطقه، گسترش جنگ به منطقه خليج فارس و از جمله اين عوامل هستند اما آنچه باعث شد تا شوراي امنيت به ويژه اعضاي دائم آن به يك نتيجه قطعي در مورد جنگ ايران و عراق دست يابند، ناشي از سه مساله زير بود كه به اختصار مورد بحث قرار مي گيرند.
1- برخورد منفي ايران با قطعنامه هاي صادره از موضع قدرت نظامي:
جمهوري اسلامي ايران به دليل جو حاكم بر شوراي امنيت كه بشدت متاثر از سياست هاي دو ابرقدرت شرق و غرب بود و نيز به دليل ماهيت قطعنامه هاي صادره از سوي اين شورا، هيچگاه قطعنامه هاي صادر شده را مورد تائيد قرار نداد و ضمن رد مستدل آنها خواستار برخورد عادلانه شورا با موضوع جنگ شد. مواردي همچون عدم استفاده از لفظ منازعه يا جنگ در قطعنامه ها و يا عدم گنجاندن ماده اي جهت شناسايي آغازگر جنگ و دلائلي بود كه ايران جهت رد قطعنامه ها به آنها استناد مي كرد. علاوه بر اين، ايران با ادامة عمليات نظامي در جبهه هاي جنگ مصر بود تا حقوق تضييع شده خود را بدون اتكاء به قدرت هاي بزرگ، بدست آورد. اين مساله در كنار عدم تاثيرپذيري ايران از سياست هاي دو ابرقدرت باعث مي شد تا ايران مستقل از جو حاكم بر روابط بين الملل حركت كند كه تحمل اين مساله براي قدرت هاي بزرگ دشوار بود. در چنين شرايطي بيم آن مي رفت تا ايران با تحركات نظامي، سياست هاي خود را جهت پايان مخاصمه به كشور عراق تحميل كند.
2-پيروزي هاي بزرگ ايران در جبهه هاي جنگ
جمهوري اسلامي ايران با مشاهدة بي توجهي سازمان ملل و شوراي امنيت نسبت به ماهيت جنگ ايران و عراق و تحولات جاري آن تحركات خود را در جبهه هاي جنگ افزايش داد و تا حصول نتيجة نهائي به عمليات در مناطق حساس و استراتژيك ادامه داد. در ميان تحركات انجام شده در جبهه هاي جنگ دو عمليات والفجر 8 و كربلاي 5 كه هر دو نيز با موفقيت كامل قرين بود از اهميتي ويژه و اساسي برخوردار بودند. تصرف منطقه فاو، عملاً ارتباط عراق با خليج فارس را قطع كرد و ايران را در كنار كشور كويت كه يكي از اصلي ترين حاميان اقتصادي عراق در جنگ بود قرار داد. تصرف منطقه شلمچه نيز، ايران را به شهر استراتژيك بصره كه براي عراق اهميتي حياتي داشت، نزديكتر كرد. اين دو عمليات سبب شده بودند تا موازنه جنگ به نفع ايران تغيير يابد و اميدواري قدرت هاي بزرگ و كشورهاي منطقه نسبت به مقاومت عراق بشدت كاهش يابد. در نتيجه در شرايطي كه احتمال موفقيت هاي ايران رو به افزايش و مقاومت عراق رو به كاهش گذارده بود، پايان جنگ بدون طرف پيروز مي توانست، تامين كننده حداقل خواسته هاي دو ابرقدرت از پايان جنگ ايران و عراق باشد.
3-توافق آمريكا و شوروي در مورد پايان مخاصمات منطقه اي
بررسي مواضع آمريكا و شوروي در طول دوران جنگ نشان مي دهد كه اين دو كشور براساس منافع و مصالح سياسي خود در مقاطع مختلف جنگ، عكس العمل هاي متفاوتي از خود نشان داده اند. اين مساله در مورد شوروي از قطعيت بيشتر برخوردار است. با روي كار آمدن گورباچف در شوروي و سياستهاي وي مبني بر نزديكي بيشتر به غرب و كاهش تشنجات في مابين دو ابرقدرت كه گام اول آن در كاهش اختلافات منطقه اي ظهور مي يافت، رسيدن به توافق در نحوه پايان جنگ، مساله اي دور از انتظار نبود و به نظر مي رسيد در سه اجلاس مهم و اساسي ريكياويك، واشنگتن و بالاخره مسكو، سران دو كشور، در مورد حل چندين منازعه منطقه اي از جمله جنگ ايران و مسكو، سران دو كشور، در مورد حل چندين منازعه منطقه اي از جمله جنگ ايران و عراق و مساله افغانستان به توافق رسيده باشند.
شوروي از پيروزي هاي ايران در جنگ كه منافع اين كشور را در عراق دچار مخاطره مي كرد و نيز تاثير گذاري ايران بر تحولات افغانستان و جدي شدن جريان اسلامي در جمهوري هاي مسلمان نشين خود احساس خطر كرده و در تلاش برآمد با دست يابي به توافق با آمريكا (در مقطع تصويب قطعنامه 598)، مسير سياست تشنج زدايي و بازسازي اقتصادي و اجتماعي خود را با پايان جنگ ايران و عراق دچار مخاطره مي شده. منابع حياتي و حساس امريكا و غرب در منطقه خليج فارس، ايجاب مي كرد كه آمريكا از تبديل شدن ايران و عراق به يك قدرت منطقه اي جلوگيري نمايد. از نظر آمريكا پيروزي هر يك از طرفين درگير در جنگ تهديدي اساسي براي منابع نفتي خليج فارس و اسرائيل محسوب مي شد، اين تهديد در صورت عملي شدن مي توانست، عواقب خطرناكي براي ترتيبات امنيتي مورد نظر آمريكا در منطقه داشته باشد. با اين وضعيت جنگ بايد به نحوي خاتمه مي يافت كه هيچ يك از طرفين درگير پيروز از ميدان خارج نشوند.
رد قطعنامه های شورای امنیت توسط جمهوری اسلامی ایران

به دليل يكطرفه بودن اكثر مفاد اين قطعنامه ها، ناتواني شوراي امنيت سازمان ملل را در حل مشكل جنگ ايران و عراق بيش از پيش به نمايش گذاشت. اين مساله موجب شد تا شوراي امنيت در مواجهه با آخرين موضع ايران در قبال قطعنامه 588 به اين نتيجه برسد كه تا زمان ملحوظ نمودن برخي نظرات ايران، از صدور هرگونه قطعنامه ديگري خودداري ورزد. اين نتيجه در كنار دو مساله اساسي ديگر باعث شد تا شوراي امنيت اقدام به تصويب قطعنامه اي نمايد كه در آن تا حدودي نظرات ايران، بويژه در زمينه تعيين متجاوز، منعكس شده باشد.
اين دو مساله به ترتيب عبارت بودند از :
1- پيروزيهاي بزرگ و استراتژيك ايران در جبهه هاي جنگ بويژه در دو عمليات والفجر 8 و كربلاي 5؛
2- به توافق رسيدن آمريكا و شوروي در مورد حل چند منازعه منطقه اي از جمله جنگ ايران و عراق؛
با در نظر داشتن مسائل فوق، دبيركل سازمان ملل نسبت به مؤثر افتادن قطعنامه هاي 582 و 588 اظهار بدبيني كرد و پس از توضيحات خود با ذكر افزايش حملات به كشتيهاي تجاري و نفتي در خليج فارس ، از گسترش بيش از حد جنگ و تهديد صلح جهاني اظهار نگراني كرد . پس از اين گزارش دبير كل مشورت هاي خود با اعضاي دائم شوراي امنيت، بيانيه اي را بعنوان رئيس شورا در تاريخ 1/1-/65 منتشر كرد كه توسط نماينده آمريكا قرائت گرديد. پس از بيانيه مذكور دبيركل مجدداً از اعضاي شوراي امنيت درخواست كرد تا مساعي خود را جهت يافتن راه حلي اساسي براي پايان يافتن جنگ به كار گيرند. شوراي امنيت نيز پس از استماع نظرات دبيركل آمادگي خود را براي يافتن راه حلي جديد براي پايان دادن به جنگ اعلام كرد و از اسفندماه سال 65 (همزمان با موفقيت هاي ايران در عمليات كربلاي 5) گروه كار ويژه اي مركب از اعضاي دائم شوراي امنيت (آمريكا، شوروي، چين، فرانسه و انگليس) به منظور بحث و تبادل نظر پيرامون بررسي راههاي پايان جنگ ايران و عراق تشكيل شد. نتيجه كار اين گروه كه جلسات كار خود را به صورت محرمانه برگزار مي كردند تحت عنوان قطعنامه 598 منتشر شد و در تاريخ 29/4/1366 (20 ژوئيه 1987) به اتفاق آراء به تصويب شوراي امنيت رسيد.
نتیجه گیری

از ماجرای واقعه قطعنامه 598 میتوان نتیجه گیری های زیادی را گرفت اما مسئله ای که اکثرا تحلیلگران سیاسی آن را با اکنون مقایسه می کنند پیچ تاریخی مذاکرات هسته ای و پذیرش قطعنامه است. پذیرش قطعنامه بر روی رزمندگان ما تاثیر منفی گذاشت و اگر مذاکرت هسته ای بد حاصل شود هم بر روی تاسیسات غنی سازی تاثیر منفی می گذارد اما رهبر انقلاب با روی کار آوردن بحث نرمش قهرمانانه از هرگونه توافق بد جلوگیری کردند. حضرت امام هم چنین سیاستی را داشتند ولی مسئله ای که باعث رخ داد این واقعه بود جهل خواص بود.
منابع:

حاج احمد سوداگر مصاحبه با روزنامه ایران 27 تیرماه 89 ص 21
مصاحبه حاج احمد سوداگر هفته نامه مثلث 20 تیرماه 89 ص 39
یادداشت حسین اعلایی هفته نامه مثلث 4 مهر 1389 ص 32
صحیفه امام جلد 21 ص 69
کتاب علل و عوامل پذیرش قطعنامه کامران غضنفری انتشارات کیهان ص 6، 7،10 

برای دانلود فایل PDF "پاورقی های کیهان در باب علل و عوامل پذیرش قطعنامه ۵۹۸" با حجم 1.5 مگابایت و 92 صفحه کلیک نمایید

"Our President, analytical news site